Tijdens de uitvaart
Rituelen
Kaarsen ontsteken
Het gebruik van kaarsen is zo oud als de weg naar Rome. Bij het afscheid nemen biedt het symbolische licht van kaarsen veel troost. Het zorgt voor licht in een donkere tijd. Ook staat kaarslicht voor het oneindige. Want hoewel de kaars opbrandt, kan met het vlammetje weer een nieuwe kaars worden ontstoken. Zo is het licht oneindig en onsterfelijk. Het geeft prachtig weer hoe, ook na het overlijden van een dierbare, de volgende generatie doorgaat en zijn licht blijft doorgeven. Denk aan de olympische vlam die nooit uitdooft en steeds wordt overgedragen. Tijdens de rouwplechtigheid vertel ik graag hoe we met een kaars de overledene nog een laatste keer in het licht van onze warmte en liefde kunnen zetten. En voor wie in een hiernamaals gelooft, kan het vlammetje voor de overledene het pad verlichten op zijn of haar laatste reis.
Lintenritueel
Het lint staat symbool voor verbinding. Door linten in een ritueel te gebruiken, creëer je een tastbare verbinding tot aan het definitieve afscheid. Ik heb dit mogen meemaken bij het overlijden van Thea, een dame die een hechte vriendschap had met haar beste vriendin Juul. De twee waren wel 40 jaar lang bevriend geweest. Juul had een mooi lint uitgekozen waarvan Thea in de kist het uiteinde in handen kreeg. Bij het sluiten van het deksel, hing een deel van het lint nog uit de kist, zodat de verbinding bleef bestaan. Pas op het laatste moment werd het lint doorgeknipt. Het doorknippen is natuurlijk een beladen moment, maar dit symbolisch loslaten is een waardevol onderdeel van de rouwverwerking. Bovendien biedt het troost, omdat na het verbreken van de verbinding er toch nog een deel van de verbinding symbolisch mee naar huis kan worden genomen. Van de overgebleven stukken lint kan ook een armband worden gemaakt als aandenken.
Rouwrituelen met geuren
In de westerse wereld is het gebruik van geuren bij rouwrituelen niet zo bekend. In bepaalde culturen is dit een normaal verschijnsel. Zo wordt bij een Hindoestaanse uitvaart het lichaam van de overledene met kruiden en geurwater besprenkeld. Geur wordt in andere culturen vaak als offer gebruikt. Geuren hebben ook een sterke link met herinneringen. Als we aan onze opa’s en oma’s denken, komen dan niet meteen allerlei geuren en herinneringen op? Bij een afscheidsdienst kun je dit gebruiken door de linten uit een lintenritueel te parfumeren, bijvoorbeeld met de favoriete geur van de overledene. Ook is er geurstrooisel verkrijgbaar dat bijvoorbeeld in het graf kan worden gestrooid.
De laatste verzorging
Ook de laatste verzorging is een vorm van een ritueel. Is het niet mooi en waardevol wanneer de familie meehelpt aan de laatste verzorging van de overledene? Daarbij vraag ik vaak of zij de handen van hun dierbare willen inwrijven met etherische vanilleolie. Op deze manier kunnen nabestaanden de handen verzorgen die hén altijd hebben verzorgd en daarmee hun dank symboliseren. Het is een bijzonder intieme manier van afscheid nemen.
Welke rituelen er bij een uitvaart worden uitgevoerd en hoe uitvoerig dat ook gebeurt is de keuze van de nabestaanden. Het is belangrijk dat een ritueel bij de overledene en de familie past. Dit geeft de uitvaart een bijzonder persoonlijk karakter. Zo kan een ritueel bijdragen aan een goed afscheid en deel uitmaken van een gezonde rouw. Natuurlijk doe ik mijn uiterste best om te zorgen dat alles op de meest liefdevolle manier op elkaar wordt afgestemd.
Afscheidsrituelen voor kinderen
Lichtbootjes
Lichtbootjes zijn een mooi afscheidsritueel voor kinderen. Zelfs voor ouderen. De bootjes worden van speciaal papier gemaakt en in elkaar gevouwen. Op het papier kunnen de kinderen een tekening maken of een boodschap schrijven. Het bootje wordt voorzien van een theelichtje van bijenwas. Daarna laat je het bootje op open water wegvaren, zodat het de boodschap of wens van het kind meeneemt naar de spreekwoordelijke overkant.
Herinneringstas
Kinderen hebben behoefte aan houvast. Abstracte concepten, zoals de dood, zijn voor hen lastig te begrijpen. Tastbare herinneringen zijn daarom erg belangrijk. Een mooi voorbeeld daarvan is de herinneringstas. Kies een mooie tas uit, eventueel eentje die van de overledene is geweest, en bewaar er tastbare herinneringen in. Ook kunnen de kinderen er tekeningen of briefjes voor de overledene in stoppen.
New life vlinder
De New life vlinder is een sluiting met een houten vlinder die op de meeste grafkisten past. Kinderen mogen deze vlinders zelf beschilderen. Zo voelen ze zich betrokken bij de uitvaart. Tijdens het schilderen kan over het verlies worden gepraat.
Smartlap
Een smartlap is een lappendeken die wordt gemaakt van stukjes stof van de kleding van de overledene. In de eventuele zakken van de smartlap kunnen ook weer briefjes en tekeningen worden gestopt. Een extra voordeel is dat je de kleding niet weg hoeft te doen; iets waar familieleden vaak nog lang mee worstelen.
Afscheidsrituelen: creatief afscheid nemen
Dit waren slechts enkele voorbeelden van afscheidsrituelen. Natuurlijk is er nog veel meer mogelijk. (Bijna) alles mag en kan. Voor kinderen staat daarbij vooral creativiteit centraal. Knutselen, tekenen en briefjes schrijven zijn speelse activiteiten waarmee een kind iets kan uitdrukken. Ook werkt de creativiteit therapeutisch, want het is een manier om het verlies te verwerken. In alle gevallen scheppen rituelen de gelegenheid om tijd met elkaar door te brengen, om te praten over wat er is gebeurd en over wat iemand voelt en denkt.
Lees in het kader van de veranderende rituelen ook mijn blog over de persoonlijke uitvaart.
Afscheidsspeech, uitvaartmuziek en diapresentatie
Spreken tijdens de dienst
Als een dierbare overlijdt wil je wellicht op eigen wijze afscheid nemen door tijdens de plechtigheid het woord te nemen. Voor sommigen is speechen een tweede natuur. Anderen verstommen al bij de gedachte aan een voordracht. Met onderstaande tips kan iedereen een goede uitvaartspeech houden.
Inhoud van de uitvaartspeech
Bedenk vooraf in hoofdlijnen wat je graag wil vertellen. Je kunt bijvoorbeeld iets vertellen over iemands levensverhaal of over wat iemand voor jou heeft betekend. Je kan een mooie herinnering delen of een bijzondere anekdote vertellen. Misschien wil je een eigen of bestaand gedicht voordragen. Doe wat goed voelt.
Speechen tijdens de uitvaart kan je maar een keer doen
Speechen tijdens een rouwplechtigheid kan loodzwaar zijn. Emoties gieren mogelijk door je keel. Al word je door emoties overmand, niemand neemt je dit kwalijk. Bedenk dat je het maar een keer kan doen en dat je er achteraf een voldaan gevoel aan overhoudt. Want je doet jezelf en nabestaanden er een plezier mee.
Afstemming
Probeer met andere sprekers af te stemmen wie wat gaat vertellen. Zo voorkom je dat zaken die je belangrijk vindt worden vergeten of dat dingen dubbel worden verteld.
Voorbereiding
Neem de tijd voor het schrijven van je speech. Kijk of er in je verhaal een rode lijn of thema zit waar je je verhaal omheen kunt bouwen. Aan de hand van dit thema kun je zaken schrappen en eventueel nog wat dingen toevoegen. Spreek je in een microfoon? Staat er een glas water voor je klaar? Oefen de voordracht. Klok je speech om te voorkomen dat het een te lang verhaal wordt. Allemaal zaken waarmee je je kunt voorbereiden.
Zenuwen
Je kunt je zenuwen zo goed mogelijk controleren. Bereid je speech van tevoren goed voor. Zet je voordracht op papier en neem deze een aantal keren door. Draag je speech eventueel voor aan een vertrouwd iemand. In je eentje oefenen kan ook. Neem je speech op papier mee. Als je dit niet nodig vindt, zet dan steekwoorden op papier voor het geval je de draad kwijt bent. Uiteraard kun je ook je hele speech voorlezen als dat makkelijker voor je is. Bedenk dat het helemaal niet erg is als anderen zien dat je zenuwachtig bent. Niemand verwacht dat je tijdens zo’n moeilijk moment zonder blikken of blozen een voordracht houdt.
Tranen
Angst dat je emotioneel breekt tijdens de speech? Geen zorgen, iedereen zal je emoties begrijpen. Het is ook juist een teken dat iemand belangrijk voor je is geweest. Neem eventueel tissues mee en zorg dat er een glas water staat. Misschien geeft het je rust als je van tevoren met iemand afspreekt om het deels of geheel van je over te nemen als het echt niet gaat. Bijvoorbeeld met degene die de ceremonie leidt. Het is goed te bedenken dat het helemaal niet erg is als het geen vloeiend verhaal wordt. De meesten waarderen dat je het überhaupt doet! Voor meer informatie verwijs ik graag naar mijn blog over het spreken tijdens een crematie of begrafenis
Uitvaartmuziek en mediapresentatie
Muziek speelt vaak een belangrijke rol bij uitvaarten. Het maakt van de plechtigheid een dierbaar moment. Meestal wordt tussen de toespraken door muziek afgespeeld. Uitvaartmuziek biedt, dankzij melodie en tekst, een moment van herdenking, sfeer en bezinning. De muziekkeuze bij de crematie of begrafenisplechtigheid is meestal gebaseerd op de persoonlijke smaak van de overledene en/of nabestaanden. Omdat dit heel persoonlijk is, kan alles afgespeeld worden, van klassiek tot techno.
Muziek raakt en verbindt
Muziek doet iets met je. Voorgespeelde muziek is prachtig, maar het kan ook heel mooi zijn als muziek live wordt voorgedragen. Dit maakt het afscheid nog persoonlijker. Muziek biedt troost aan de nabestaanden en draagt eraan bij dat de begrafenis- / crematieplechtigheid een dierbare herinnering wordt. Voor meer informatie verwijs ik graag naar mijn blog over muziek tijdens een uitvaartdienst.
Diapresentatie
Bewegende beelden (middels PowerPoint bijvoorbeeld) trekken de aandacht, maar kunnen overheersend zijn. Dat hoeft geen bezwaar te zijn, als het getoonde toegevoegde waarde heeft. Maar het kan teveel en zelfs vervelend worden. Dan gaat het ten koste van dat waar zoveel aandacht aan is besteed: bloemen, foto op de kist, muziek, sprekers. Daarbij, als er continu bewegende beelden worden aangeboden, leidt het af van je gevoel. Wil je foto’s laten zien tijdens de uitvaart? Overweeg de volgende tips:
Foto’s behoren het besproken beeld van de overledene te verrijken of te illustreren. Wees kritisch en beperk het aantal foto’s.
Een levensoverzicht van de overledene in beelden kan waardevol en ontroerend zijn. Geef je gasten daarom de tijd voor gedachten en emoties die iedere foto oproept; 10 tot 15 seconden per beeld.
Tijdens een uitvaartceremonie is veel te zien, horen, denken en voelen. Het brein kan eigenlijk maar één ding tegelijk goed verwerken. Laat dus geen bewegende beelden zien tijdens een speech, tenzij ze illustreren wat er gezegd wordt. Vaak wordt op een uitvaart ook een lied van betekenis gedraaid: een lied waarvan de tekst belangrijk is. Als tijdens dat lied bewegende beelden getoond worden, zal de aandacht daarheen gaan in plaats van naar de tekst. Eén foto kan dan wel. Als het meer om de sfeer van het lied gaat, kunnen bewegende beelden weer wel.
De toegevoegde waarde van je kritisch gekozen foto’s vervalt als je de fotovoorstelling tijdens de ceremonie herhaalt; de herhaling gaat ten koste van genoemde andere zaken. Het kan wel mooi zijn om de reeks foto’s ergens bij de receptie, op de achtergrond, nogmaals te tonen. Dan geef je iedereen de kans om de foto’s op een zelf gekozen moment nog eens rustig te bekijken.
Als je met bovenstaande rekening houdt, voorkom je dat je gasten overprikkeld raken en dat ook andere aspecten van de ceremonie de aandacht krijgen die ze verdienen.
Dit was veel informatie. Weet dat ik je gedurende het hele proces begeleid om er een prachtige, respectvolle dienst van te maken. Ik help waar ik kan. We doen het samen.– Anita Zengerink – SuAZe Uitvaartverzorging